Oraqnıñ 11

1303 s. "Kodeks Kumanikus" adınen belli, qıpçaqlarnıñ laqırdı tili esasında yazılğan,
birinci luğat yazılmasınıñ resmiy tarihıdır.

Bu unikal yazı yadikârlığı belli olmağan müellifniñ eli astından, Qırımdaki Solhat (şimdi Stariy Krim) şeerinde dünya yüzüni kördi. XIII as. ortasınace Qırımnıñ ealisi türkiy qıpçaq tilinde laf etken edi, birazdan bu til qırımtatar tili olaraq belli olacaq. Venetsiyalı ve ceneviz tuccarları bu tilni kuman tili, dep adlandırdı. Mezkür sözlük, avropalılarnıñ Qırım ve Şarqiy Qaradeñiz saili sakinlerinen qonuşa bilmek içün tertip etilgen edi. "Kodeks"te Qırımnıñ episi regionlarınıñ şive hususiyetleri de aks olundı. Bu künlerde "Kodeks"iniñ dünyace yekâne nushası Venetsiyadaki San-Marko kitaphanesinde saqlanmaqta.

1990 s. SSSR Nazirler Şurası "Qırımtatarlarnıñ Qırım vilâyetine qaytuvı ile bağlı
meselelerni çezüv işinde birinci nevbette turğan tedbirler" qararını qabul etti

Bu qararda "Qırım vilâyetine qırımtatarlarnıñ qaytıp, daimiy tarzda yerleşmek boyunca Devlet programmasını qırımtatar halqı vekilleriniñ iştiragınen işlepç ıqarmaq ve mezkür programmanı 1990 s. ilk küz ayında SSSR Nazirler Şurasına teslim etmek" vazifesi berilgen edi. Qarar "Qırım vilâyetine qırımtatarlarnıñ qaytuvı göñülli şekilde, belli bir tertipte ve programmada teminlengen müddetlerge uyğyn tarzda ötkerilmek kerek" olğanını qayd ete edi.