Quralaynıñ 18
1918 s. Qurultay vekilleri Qırımda ülke akimiyetini teşkilâtlandıruv aqqındaki yeküniy vesiqanı imzaladılar.
Vesiaqanıñ birirnci maddesinde: "Qırımtatar parlamenti vaqtınca kendisini Qırım devlet parlamenti olaraq ilan etti ve ülke akimiyeti ve ülke ükümetini teşkil etmek teşebbüsini oz boynuna aldı". Primyer ve 8 nazirden ibaret olğan tatar parlamentiniñ ükümet qarşısındaki mesüliyeti köz ögüne alınğan edi. Devlet bayrağı olaraq taraq-tamğalı kök bayraq tasdiqlandı. Milliy parlamentnı devlet parlamentine çevirmek içün iştirak etkenlerniñ mıtlaq çoğunlığı rey berdi. Bundan soñ Qurultay toplaşuvında, endiden soñ qırımtatar devlet parlamentinde baş nazir etip bir ağızdan Cafer Seydamet saylandı.
1944 s. Qırımtatar halqı öz tarihiy vatanından mecburen sürgün etildi.
Etnik temizlev İ. Stalinniñ emiri ve SSSR Devlet mudafa komitetiniñ 1944 s. qyralay ayınıñ 11-inde qabul etken qararı esasında SSSR devlet hafsızlığı organları tarafından yerine ketirildi. İçki işler halq komissarlığı (NKVD) malümatlaına köre Qırımdan 191 014, Qırımtatar milliy areketi tarafından yapılğan araştırmalarğa köre 423 100 qırımtatar sürgün etildi. Sürgün etilgenlerniñ ekseriyeti qadınlar, balalar, cenk saqatları ve qartlar edi. Olarnı ayvan taşılğan vagonlarda köçürdiler. Cenkten soñ demobilizatsiya yapılğan askerler ve diger cumhuriyetlerde yaşağan qırımtatarlar da halqımız sürgün etilgen yerlerge yollanıldı. Sürgünlik devrinde ve onıñ ilk yıllarında 46,2% adam elâk oldı. Bir qaç yıllar devamında halqımızğa sürgünlik aqqında hatırlamaq bile yasaq edi. Qırımtatar etnonimini qullanmaq da yasaq edi. SSSR-deki eali sayısını esapğa aluv malümatlarında da (1959, 1970, 1979) qırımtatarlar qayd etilmegen edi. Sürgünlikniñ "sebebi" — qırımtatar halqınıñ Ekinci cian cenki devrinde sanki natsistler Almaniyasınen kütleviy tarzda işbirligi yapuvda qabaatlanması oldı.
1948 s. Qırımnıñ deyerli bütün toponimleri deñiştirilgen edi.
1948 s. RSFSR Yuqarı Şurasınıñ Qırımda qırımtatarca ad taşığan bütün şeerler, köyler, qasabalar, soqaqlar, meydanlarnıñ adını deñiştirmek aqqındaki resmiy fermanı çıqtı. Episi olıp 1046 ealı merkezi. Bu tarih hatırasından tamır halqnıñ adını silip yoq etmek maqsadında yapılğan edi.
1988 s. Qırımtatarlarnıñ Qırımdan sürgün etilgenine 44 yıl toluvı münasebetinen
yarımadanıñ bütün rayonlarında qırımtatarlarnıñ numayışleri ve mitingleri olıp keçti.
Bu künü Qırımga kiriş yolları qapatılğan, qırımtatarlarnıñ Aqmescitke kelmeleri yasaqlanğan edi. Buña baqmadan Aqmescitte biñge yaqın vatandaşlarımız toplanmağa ve matem mitingi ötkermege muvafaq oldılar.
1993 s. Qırım Nazirler Şurasınıñ qararına köre "Qırımdevoquvpedneşir" —
devlet oquv-pedagogika neşriyatı teşkil olundı.
Neşriyatnıñ esas maqsadı regiondaki mektepler içün derslikler basmaq edi. Qırımpedneşir öz faaliyeti devrinde, ekseriyeti qırımtatar ve ukrayin tillerinde olğan 90-dan ziyade derslik, 310 oquv qullanma, 160 ilmiy ve 400 bediiy neşirlerni çıqardı.
1994 s. başlap, quralay ayınıñ 18-i qırımtatarlarnıñ qayğı ve matem künü, 2016 s. başlap ise —
Ukrayina Yuqarı Şurasınıñ 2015 s. boş ayınıñ 12-sinde qabul etken
"qırımtatar halqı genotsidini tanuv aqqındaki" qararı mücibi,
"qrımtatar genotsidi qurbanlarınıñ hatıra künü" olaraq qabul etildi.
2014 s. Qırımda qırımtatarlarnıñ sürgünlik qurbaları Hatıra kününe bağışlanğan
matem mitingi bütün kütleviy tedbirlernen beraber yasaqlandı.
İşğalci akimiyet qırımtatrlarnıñ sürgünlikniñ 70 yıllığına bağışlanğan matem mitingini ötkermekni yasaqladı. Buña baqmadan miting Aqmescit şeerinde yerleşken Aqmeçet qasabasında, şu cümleden yarımadadaki bütün merkeziy şeerlerde politsiya ve arbiylerniñ nezareti altında ötkerildi.
1999 s. Prezident fermanınen Mustafa Cemilyev başçılığındaki
qırımtatar halqı vekilleriniñ Ukrayina Prezidenti yanındaki Şurası teşkil etildi.
Şuranıñ esas maqsadı, qırımtatar halqınıñ Ukrayina cemiyetine adaptatsiya ve integratsiyasınen bağlı siyasiyuquqiy, içtimaiy-iqtisadiy, medeniy ve başqa meselelerni acele yolğa qoyuvdan ibaret edi. Şura terkibine 33 Mecliz azası kirdi. Bu ferman ükümet strukturalarında tamır halqnıñ temsilciligini teminlemek, toponimikanı ğayrıdan tiklev, milliy tasilniñ inkişafı, topraq meselesiniñ adaletli çezilmesi kibi meselelerde qırımtatarlarnıñ devamlı ve muayen talaplarınıñ neticesi edi.
2019 s. Hersonda Ukrayinanıñ qıta qısmında qırımtatar halqınıñ
genotsid qurbanlarına ilk hatıra belgisi açıldı.
Hatıra belgisi "Kureş" qırımtatar medeniyet-sport merkezi hayriye teşkilâtı ve şeer başı Vladimir Mikolayenkonıñ qol tutuvınen şeer büceti esabına yerleştirildi. Hatıra belgisindeki metin ukrayin ve qırımtatar tillerinde yazılğan: "1944 s. qırımtatar halqı genotsidi qurbanlarına Hatıra belgisi. 2015 s. quralay ayında Herson cemaatçılığı tarafından kelecekte hatıra bağçası yapılacaq yerde 18.05 2019 s. yerleştirildi". 2022 s. boş ayınıñ 20-sinde RF terrorist arbiy küçleriniñ şeer merkezine artilleriya ateşi açması neticesinde hatıra belgisi sezilerli derecede zarar kördi.