Крим під Російською окупацією 3941 день
Вся Україна у вогні 1016 день

Kiçiknıñ 23

 

1918 s. siyasetçi, cemaat erbabı,
Qırım Demokratik Cumhuriyeti idaresiniñ birinci başlığı (1917),
Qırım, Litvaniya, Poloniya ve Aqrusiyeniñ birinci saylanğan Müftisi,
qırımtatar Milliy Gimniniñ müellifi Noman ÇELEBİCİHAN (1885–1918) qurşun cezasına oğratıldı.

Şair, "Ant etkenmen!" şiiriniñ sözleri qırımtatar halqınıñ milliy gimnine çevirildi. 1917 s. boş ay — ilk qış ayında Birinci qırımtatar Qurultayınıñ teşkilâtçılarından biri, Qırım Halq Cumhuriyetiniñ Esas qanunını azırlağan eyyetniñ azasıdır. Qara qış 4 künü 1918 s. Çelebicihan İdare başlığı vazifesinden istifağa çıqtı, qara qış 14-te ise bolşevikler onı kontrrevolütsionerlerniñ reberi dep, yaqaladılar ve Aqyar mabüshanesine taşladılar. Kiçik ay 23 künü, iç bir mahkeme keçirmey, inqilâpçı matroslar Karantin körfezinde onı cezaladılar. Çelebicihannıñ zalımcasına horlanğan cesedini deñizge taşladılar. Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ Aqmescit devlet arhivinde, "gizli" işaretli, Noman Çelebicihannı qatl etmek emiri olğan, şahsen Lenin adından 1918 s. kiçik qış ayında yollanılğan telegramma saqlanmaqta.

 

1919 s. er kün çıqqan "Millet" gazetasınıñ muarririyeti yoq etildi.

1918 s. boş ay 15-nden başlap 1919 s. Çeçek ayınace Solomon Qırım yolbaşçılığında faaliyet etken, Ekinci Qırım vilâyet idaresiniñ fermanı boyunca, qırımtatar "Millet" gazetasınıñ muarririyeti yoq etilgen edi. Bu neşir XX asırnıñ birinci çeriginde yaşağan qırımtatarlarnıñ siyasiy ve içtimaiy ayatında büyük emiyette edi. Muarririyet hadimlerinde tintüvler keçirilgen soñra, kütleviy yaqalanuvlar başlandı. Apiske S.Hattatov, A.Özenbaşlı, H.Çapçaqçı, A.Hilmi kibi liderler oğradılar. Olarnı separatizm ve Turkiyenen alâqada qabaatladılar.

 

1930 s., Qırımda, Demirci köyünde, qırımtatar milliy areketiniñ iştirakçisi
Muhsim OSMANOV (23.02.1930–05.01.1997) dünyağa keldi.

1944 s. quralay 18 künü qorantasınen beraber Özbekistanğa sürgün etildi. 1953 s. Moskvada, qırımtatar halqınıñ siyasiy reabilitatsiya aququqları içün küreşken halqımız temsilcilerine qoşulğan edi. 1976 s. qorantasınen Qırımğa avdet oldı. Şu yılı oña qarşı "Pasport rejimini bozğanı içün" cinayet işini başladılar. 1976 s. boş ayınıñ 24-nde oñı 2 yıl müddetke azatlıqtan marum etildi, lâkin M. Osmanov saqat olğanı sebebinden, mahkeme bu müddetni şartlı olaraq ödemesine izin berdi. 90-ncı ss. başlarında Sürgünlikke oğrağan halqlarnıñ işleri boyunca komitetniñ ve qırımtatar tilinde çıqqan "Dostluq" (1992 s. başlap — "Qırım") gazetasınıñ meydanğa ketirilmesinde iştirak etti. 1997 s. qara qış ayınıñ 5-nde Aqmescitte vefat etti.

 

1938 s., Qırımda, Çamlı Özenbaş köyünde, qırımtatar milliy areketiniñ iştirakçisi,
İzzet İZEDİNOV (23.02.1938–16.02.2021) dünyağa keldi.

1944 s. mayıs 18 künü ana-babasınen Özbekistanğa sürgün etildi. 1957 s. başlap, milliy areket faali. II Kurultay keçirilmesiniñ teşebbüsçisi. SSSR Yuqarı Şurası yanında Milletler şurasınıñ siyaset ve milletlerara munasebetler boyunca Komissiyasınıñ keñişlengen toplaşuvında bulunğan, qırımtatar halqınıñ 15 temsilcilerinden biri. Qırımtatar halqınıñ II-nci ve III-nci Kurultayınıñ delegatı. 1995 s. Qırımğa avdet oldı ve qorantasınen Aqmescitte, öz ellerinen qurğan evde yerleşti. 2021 s. kiçik ay 16 künü Aqmescitte vefat etti.

 

1940 s., Bahçi-Eli köyünde ressam, quyumci, keramist
İzzet ABLAYEV (23.02.1940–20.10.2017) dünyağa keldi.

1944 s. mayıs 18 künü Özbekistanğa sürgün etildi. 1973–1977 ss. Özb.SSR bediy fondunıñ el sanatı kombinatınıñ müdiri olıp çalışqan edi. 1991 s. Qırımğa avdet oldı. SSSR Ressamlar birliginiñ azası (1990), Ukrayina Milliy ressamlar birliginiñ azası (1992), Qırım Muhtar Cumhuriyetinde nam qazanğan ressam (2006). Soçi ş. "Özbekistan" musafirhanesinde (1976) ve Örenburgda (1978) kiramet şadırvanlar yasadı, Buharadaki avtovokzalnıñ fasadında süslü relyefı (1978), Taşkentteki Aviaqurucılar Medeniyet eviniñ üzerinde "Muzıka" adlı süslü relyefli pannosı (1980) yasadı. Elinden bir sıra quyumcılıq eserleri çıqtı: "Tım-tım" (1992), "Bahçi-Eli" (1991–1992) adlı qadın quşaqları, "Nur" adlı qadın küpeleri (1999). Eserleri Qırımtatar medeniy-tarihiy miras müzeyinde (Aqmescit), Bağçasaray tarihiy-medeniy ve arheologik qoruq-müzeyi yanındaki Bediy müzeyinde (Bağçasaray), Özbekistan, Ukrayina, Büyük Britaniya, Almaniya, Kanada, Finlândiya, RF kibi ülkelerniñ ressamcılıq galereyaları ve şahsiy kollektsiyalarda saqlanmaqta. Aqmescitte, 2017 s. orta küz ayı 20 künü vefat etti.

 

2014 s. Meclisniñ davetinen Noman Çelebicihan hatırasına bağışlanğan miting ötkerildi.

Mitingge 15 biñge yaqın insan keldi. Miting iştirakçileri Ukrayinanıñ suvereniteti ve territorial birdemligi telükede olğanı aqta beyannı ilân ettiler, ve o zaman yüz bergen Qırım Muhtar Cumhuriyetiniñ Konstitutsiyası Qımıdaki çoqmilliy cemiyetiniñ ihtiyaclarını qandırmağanı, hususan, Anayasada qırımtatar halqınıñ Ukrayina devleti terkibinde öz muqadderatını añıqlav aqqı olmağanı qayd etildi. QMC Yuqarı Şurasınıñ vekâlet uquqları toqtatılmaq ve nevbetten tış saylavlarnıñ keçirilmek talabı olğan rezolütsiya qabul etildi.