Крим під Російською окупацією 3938 день
Вся Україна у вогні 1013 день

Qara qışnıñ 1

 

Yıl başı

 

1874 s. Rusiye imperatorlığı askerlik hızmetiniñ mecburiyetiniñ bütün tabaqaları içün mecburiy ettirgen 
"Umumiy askerlik hızmetiniñ başlatılmasına dair manifestni" ilân etti.

Aynı şu künü, "tahtnı ve vatannı qorçalav" Rusiye imperatorlığınıñ er bir tabaqasınıñ vazifesi olğanını bildirgen "Askerlik hızmeti nizamnamesi" tasdıqlandı. Qırımdaki Rusiye müstemleke akimiyeti tarafından daimiy diskriminatsiyağa oğratılğanına baqmadan urf-adetlerine sadıq qalğan qırımtatarlar, bu yañılıqqa menfiy qıymet kesip, bunı ananeviy yaşayış tarzlarınıñ yoq etüvniñ daa bir vastası olaraq tanıp, yañılmadılar.

 

1897 s. Qırımdaki Acı Bolat köyünde qırımtatar milliy areketiniñ teşkilâtçılarından biri
Mustafa HALİLOV (01.01.1897–24.04.1997) doğdı.

Zıncırlı medresesinde oqudı, Üsein Bodaninskiyniñ talebesi edi, Moskovada Şarq tilleri institutını bitirdi. 20-nci yıllarınıñ soñunda qırımtatar ziyalılarınıñ temsilcilerine qarşı repressiyalar Mustafa Halilovnı Taşkentke köçmege mecbur etti. Ekinci cian cenkiniñ iştirakçisidir. Ordudan qaytqan soñ, qırımtatar milliy areketiniñ teşkil eticilerinden biri oldı. 1991 s. qırımtatar halqınıñ ekinci Qurultayında millet vekili oldı. Yüzyıllığı Qırımda şahsiy iştiragi ile qayd etilgen edi. 1997 s. çiçek ayınıñ 24-de Taşkentte vefat etip, defn etildi.

 

1930 s. "Emel" mecmuasınıñ ilk sanı neşir etilgen edi.

Mecmua Dobrucada (simdiki Romaniya) neşir etildi. İcret etken qırımtatar faalleri tarafından meydanğa ketirilgen edi. Onıñ ilham menbası, ilk naşiri ve muarriri qırımtatar cemaat erbabı Müstecip Ülküsal edi (1899–1996). Esas mevzuları qırımtatar ve diger türkiy halqlarınıñ medeniyeti, urf-adetleri ve tarihı edi. Nizamnamesine binaen, mecmua türk tilinde neşir etile edi. "Emel" milliy medeniyetimizniñ inkişafına büyük isse qoştı. O, yigirminci asırda muaceretteki qırımtatarlarnıñ tarihı, etnografiyası, içtimaiy-medeniy ve içtimaiy-siyasiy ayatı aqqında qıymetli bilgi menbasına çevirildi. Memcuada Qırım meselesini türk ve dünya cemaatçılığına aydınlatqan müim malümatlar bar edi. Al-azırda mecmua İstanbulda neşir etilmektedir.

 

1938 s. Seyitler rayonınıñ Beşqurtqa-Vakuf köyünde yazıcı, terciman, jurnalist
Ayder OSMAN (01.01.1938–20.06.1997) doğdı.

1944 s. mayıs 18-de Özbekistanğa sürgün etildi. 1985–1997 ss. "Yıldız" mecmuasınıñ baş muarriri vazifesini becerdi. Özbekistan yazıcılar birliginiñ idare azası, Ukrayina milliy yazıcılar birliginiñ azası (1993). Eñ belli eserleri: "Emceñden selâm" (1972), "Tanış közler" (1975), "Yıllar ve dostlar" (1981), "Azbar qapı yanındaki adamlar" ve digerleridir. 1997 s. ilk yaz ayınıñ 20-de Aqmescitte vefat etti.

 

1939 s. Qırımdaki İçki qasabasında qırımtatar milliy areketiniñ faali
Lennara MAMBETOVA (01.01.1939–30.05.2011) doğdı.

1944 s. mayıs 18-de Özbekistanğa sürgün etildi. 1965 s. faal şekilde qırımtatar milliy areketine qoşuldı. Halq temsilcisi olaraq Kommunistler fırqasınıñ merkeziy organları adına qırımtatarlarnıñ Qırımğa qaytarılmasına dair muracaat ve taleplernen Moskovağa yollanıldı. Mitinglerde iştirak etkeni sebebinden Sovet Birligi Ceza Qanunı 191-inci maddesi 4-nci qısmına binaen ("Askerge, içki işler organınıñ hadimine ya da vazifelerini becergen başqa şahısqa qarşlıq kösterüv") 1966, 1968 ss. eki kere yaqalandı. 2011 s. qural aynıñ 30-da Aqmescitte vefat etti.

 

1941 s. Qırımdaki Küçük Özen köyünde yazıcı, naşır, edebiyatşınas, terciman ve oca
Safter NAĞAYEV (01.01.1941–02.07.2009) doğdı.

1944 s. mayıs 18-de Özbekistanğa sürgün etildi. 1963 s. Taşkent devlet universitetini bitirdi. Qırımğa avdet etken soñ, Qırım müendislik ve pedagogika universitetinde qırımtatar edebiyatından dersler berdi. Sovet Birligi (1982), Özbekistan (1991) ve Ukrayina (2002) yazıcıları birlikleriniñ ve Sovet Bİrligi jurnalistleri birliginiñ azası edi. Yazıcı R. Fazıl ile berabar "Qırımtatar edebiyatınıñ tarihı" kitabını neşir ettirdi. Bir çoq maqale, oçerk ve kitapnıñ müellifidir, olardan eñ belli olğanlar "Ğurbette qalğan ecdatlarımıznıñ hatırası» (2005); «Devir aralıqlarında». Edebiy-teñqidiy maqaleler, esseler, subetler" (2008); "İsmail beyniñ Türkistan seferi" (2006) ve digerleri. 2009 s. oraq ayınıñ 2-de Aqmescitte vefat etti.

 

1992 s. Aqmescitte "Yañı dünya" gazeti ğayrıdan neşir etilmege başladı.

Aftada bir kere çıqqan gazetniñ ilk sanı 1918 s. Moskovada neşir etilgen edi. Birazdan gazet Aqmescitte neşir etilmege başladı. "Yañı dünya" adı "Qızıl Qırımğa" deñiştirildi. Ekinci dünya cenki sırasında bu ad ile aftalıq gazet tahliyede çıqa edi. 1944 s. çiçek ayında muarririyet alman işğalcilerinden azat etilgen yarımadağa qayttı, anda 1944 s. qural aynıñ 17-de gazetniñ soñki sanı neşir etilgen edi. 1944 s. mayıs 18-de jurnalistler ve muarririyet hadimleri qırımtatar halqınen beraber faciağa oğratıldı, "Qızıl Qırım" gazetiniñ neşir etilmesi de toqtatılğan edi. 1957 s. qural aynıñ 1-den gazet Taşkentte "Lenin Bayrağı" adınen çıqmağa başladı.Muarririyetiniñ terkibine bundan evel "Yañı dünya" / "Qızıl Qırım" gazetinde çalışqan jurnalistler kirdi. "Lenin Bayrağı" muarririyetiniñ 1992 s. Qırımğa qaytması ve Aqmescitte yañartılğan "Yañı dünya" adınen qırımtatar tilinde çıqıp başlaması sebebinden Taşkentteki "Lenin Bayraği" gazeti faaliyetini toqtattı.